در ایام رحلت جانسوز امام خمینی معمار کبیر انقلاب اسلامی برآن شدیم تا بخش هایی از مطالب کلیدی فرمایشات امام خمینی (ره) را بازخوانی کنیم. آنچه در ادامه می خوانید بازخوانی مواضع قاطع امام راحل و استراتژی ایشان در مورد دولت است.خدمتگزاری دولت در بیان رهبر فقید انقلاب چنین آمده است:دولتها، خدمتگزار مردمند.
مقام معظّم رهبری سال ۱۳۹۴ هجری شمسی را به عنوان سال دولت ملت ،همدلی و همزبانی اعلام نمودند. ایشان[۱] فرمودند:«برای تحقق شعار سال ۹۴ یعنی «دولت و ملت، همدلی و همزبانی»، باید هر دو کفه این شعار یعنی ملت عزیز، بزرگ، شجاع، بصیر، دانا و با همت ایران و همچنین دولت خدمتگزار، به یکدیگر اعتماد، و صمیمانه با هم همکاری کنند».ایشان ضمن برشمردن آرزوهای دست یافتنی فراروی ملت ایران در سال جدید گفتند: «پیشرفت اقتصادی»، «اقتدار و عزت منطقه‌ای و بین‌المللی»، «جهش‌های علمی به‌معنای واقعی»، «عدالت قضایی و اقتصادی» و از همه مهمتر، «ایمان و معنویت» آرزوهای بزرگی هستند که در این سال برای ملت ایران داریم .
امسال را باید سال همکاری‌های گسترده‌ی دولت و ملّت
دانست؛ من این شعار را برای امسال انتخاب کردم: «دولت و ملّت، همدلی و
همزبانی». امیدواریم این شعار در عمل تحقّق پیدا کند .(پیام نوروزی مقام
معظم رهبری؛ به مناسبت آغاز سال ۱۳۹۴)
نامگذاری سالها که با ابتکار رهبر معظم انقلاب
پایه‌گذاری شده است، موضوعی است که نقش بسزایی در پیشرفت و توسعه کشور
دارد. در حقیقت این شعارها علاوه بر این که هدف و راهبرد را تعیین می‌کند،
موجب وحدت ملی برای رسیدن به پیشرفت و تعالی می‌شود. مقام معظم رهبری در
این سالها با زیر نظر داشتن دقیق مسائل کشور و نیازسنجی واقعی نام‌هایی
انتخاب کرده‌اند که نیاز روز کشور بوده است. انتخاب شعار سال ۹۴ توسط رهبر
معظم انقلاب یعنی: «همدلی و همزبانی میان دولت و ملت» در واقع نشان از نگاه
عمیق و همه‌جانبه ایشان در شرایط ویژه داخلی و بین‌المللی دارد. این نگاه
همه‌جانبه و کوشش برای حرکت در مسیر یک گفتمان مشترک می‌تواند عبور از
گردنه تاریخی پیش‌روی نظام و مردم در سال ۹۴ را بسیار آسان‌تر کند. تردیدی
نیست که ثمره همدلی و همزبانی وحدت خواهد بود و البته وحدت کلید پیروزی و
رسیدن به قله‌های پیش‌رو است.
انتخاب نام برای سال از جایگاه رهبری،
به‌نوعی امری الزام‌آور از بالاترین مقام حکومتی است و مسئولین باید به
مقتضیات آن پایبند باشند و در راستای آن برنامه‌ریزی و عمل کنند، ولو اینکه
به آن معتقد نباشند و از سوی دیگر، این نامگذاری از سوی مقامی دینی صورت
می‌گیرد؛ یعنی مرجعیت تقلیدی که اکنون جایگاه حکومتی یافته و این به معنی
آن است که علاوه بر جایگاه سیاسی، جایگاه مرجعیت نیز سبب می‌شود تا کلام
رهبری برای بخشی از جامعه، حجیت داشته باشد و در راستای اجرای فرامین وی
گام بردارند.
تأمل در تعبیر «دولت و ملت، همدلی و همزبانی»
تأمل
در تعبیر «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» نشان می‌دهد جدای از لزوم کمک و
اعتماد مردم به مسئولان کشور برای پیشبرد امور و گذر از موانع، این
نامگذاری وجه دیگری نیز دارد و آن لزوم اعتماد مسئولان و به ویژه
دولتمردان به آحاد ملت به جای وعده‌های پوچ و غیر‌واقعی دشمنان در مذاکرات
است. به بیان دیگر، از آنجایی که در یک سال و نیم گذشته بارها و بارها
بسیاری از مقامات ارشد دولت از لزوم توافق هسته‌ای برای اداره کشور سخن
گفته‌اند و در این میان کمتر به ظرفیت‌های عظیم داخلی و توانمندی‌های مردمی
برای پیشبرد امور کشور سخن به میان آورده شده است، به نظر می‌رسد این وجه
از نامگذاری سال ۹۴ به هیچ عنوان نباید در میان پروپاگاندای برخی
رسانه‌های خاص مورد غفلت قرار گیرد و فراموش نشود که با اعتماد مسئولان و
دولتمردان به توانمندی‌های داخلی و ظرفیت‌های مردمی، نه تنها آهنگ همدلی و
همزبانی مردم با دولت نیز سرعت بیشتری به خود خواهدگرفت بلکه یگانه راه
عبور از بسیاری از مشکلات کنونی نیز در همین چارچوب باید جست‌وجو شود و هر
آنچه قرار است از طریق توافق احتمالی با ۱+۵ با هزاران «اما و اگر» عاید
دولت و ملت شود، با اعتماد دولت به ملت در مقیاس بسیار بیشتری قابل حصول و
بهره‌وری خواهد بود.
ضرورت برطرف نمودن شکاف میان دولت و ملت
پر
واضح است که این نام را نیز می‌توان در چارچوب مرحله دولت‌سازی اسلامی
تحلیل نمود. از منظر صاحبنظران؛ برطرف نمودن شکاف دولت و ملت که می‌توان
آن را از جمله شکاف‌های فعال در جامعه دانست که در شرایط حاضر با طرح
فسادهای اخیر در فضای عمومی نیز تشدید شده است، می‌تواند موجب پیشبرد اهداف
انقلاب اسلامی گردد. برای رسیدن به اهداف انقلاب اسلامی، همدلی و همزبانی
دولت و ملت و برطرف نمودن شکاف بین این دو از جمله ضروریات است. دولت
اسلامی دولتی است از دل ملت و برآمده از آن که خواست اسلام و مسلمین را پی
می‌گیرد به همین جهت تحقق همدلی و همزبانی دولت و ملت برای رسیدن به دولت
اسلامی ضروری است. در این جهت نه دولت باید ملت را نامحرم و غیر‌خودی بداند
و او را در روند مدیریت کشور و تصمیمات شرکت ندهد و نه ملت، دولت را به
حال خود رها کند و خود را در قبال اتفاقات و حوادث مسئول نداند. البته باید
دقت داشت که همزبانی و همدلی این دو رکن جمهوری اسلامی یعنی دولت و ملت،
طرفینی است؛ بدان معنا که نباید این نامگذاری به همدلی و همزبانی ملت نسبت
به دولت و بلعکس دولت نسبت به ملت تفسیر شود. دولت اسلامی دولتی است که از
یکسو فرهنگ سیاسی مردم در آن مشارکتی است و سوی دیگر دولت صرفاً به دنبال
تحقق خواست نخبگان و گروه‌های قدرت و ثروت نیست بلکه خواست آحاد مردم
مسلمان را پی می‌گیرد.
«ملت» به عنوان «کارفرمای دولت»
رهبر
معظم انقلاب در پیام نوروزی‌شان ضمن معرفی «ملت» به عنوان «کارفرمای دولت»
بر خصوصیت مهمی از این کارفرما انگشت گذاشتند: «عزم». ایشان تأکید کردند
که از دوتاییِ «عزم ملی و مدیریت جهادی»، اولی که به ملت مربوط بود مخصوصاً
در راهپیمایی‌های عظیم و متعددشان به طور کامل محقق شد و معلوم گشت که
«از طرف ملت عزم لازم وجود دارد.» اما از نظر ایشان تحقق مدیریت جهادی به
کاملیِ عزم ملی نبود و صرفاً «هر جا مدیریت جهادی بروز داشت» پیشرفت‌ها نیز
آشکار بود. بدین ترتیب صورت‌مسئله‌ی ما قدری تکمیل‌تر می‌شود: از یکسو
کارفرمایی داریم که عزم راسخی به نمایش گذاشته، از سوی دیگر نیز کارگزاری
داریم که - نه به‌اندازه‌ی کارفرما اما او هم - نشان داده است که هر جا
اراده کند می‌تواند. حالا قرار است این دو گروه بیش از پیش با یکدیگر
همدلی کنند. یعنی توانِ «خود را جای دیگری گذاشتن» را بیش‌ازپیش در خود
تقویت کنند.
جان کلام
همدلی و همزبانی میان مردم و
مسئولان از لوازم اساسی مملکت داری و پیشبرد امور کشور است و در شرایطی که
با فشارها و تحریم های بین‌المللی روبرو هستیم و ضرورت توجه به ظرفیت‌های
درونی بیش از پیش خود را نشان داده است، توجه به این مهم می‌تواند اهرم
درونی کارآمدی در استحکام بخشی ساخت درونی قدرت نظام جمهوری اسلامی ایران
باشد. با این وجود، نکته مهم در این خصوص این است که این مهم بتواند خود
را در کنش‌های عملی مردم و مسئولان نشان دهد و راهنمایی برای انسجام‌بخشی
به کنش‌های آنان باشد. به عبارت دیگر، کارآیی این مهم تنها زمانی به منصه ی
ظهور می‌رسد که خود را در کنش‌های متقابل مردم و مسئولان نشان دهد و در حد
شعار باقی نماند.اگرچه در این خصوص سخن فراوان و سینه پر از ناگفته‌ها است
اما فعلا به همین میزان بسنده کرده و امیدوارم صاحبنظران و تحلیل‌گران در
طول سال و با کمک اربابان جراید کشور به تبیین این پیام مهم بپردازند و
ادای دین نمایند.
بدون شک همدلی و همزبانی را باید در چارچوب فرآیند انقلاب اسلامی یعنی برای ورود به مرحله دولت سازی اسلامی تحلیل نمود زیرا ما در گامهایی که برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی باید برداریم در سومین گام باید دولت سازی اسلامی کنیم و این اقدام میسر نیست مگر اینکه شکاف و فاصله بین دولت و ملت را پر کنیم زیرا در اثر پرونده‌های فساد در چند سال اخیر همدلی و همزبانی بین دولت و ملت کاهش یافته و همکاری بین آنها ضعیف شده است برای مثال در سال گذشته شکست طرح عدم دریافت یارانه نقدی توسط خانواده‌های غیر نیازمند نمونه‌ای از عدم وجود همدلی بین دولت و ملت بود، دولت شنونده خوبی برای منتقدین خود نبود و آنها را تحقیر کرد و احساس رنج و پریشانی مردم توسط دولتمردان درست درک نشد، صداقت که نشانه همدلی دولت با ملت است در موضوع آلوده بودن بنزین پتروشیمی‌ها و خزانه خالی و بورسیه‌های تحصیلی و کاهش تورم زیر سؤال رفت و بنابراین همدلی لازم بین دولت و ملت تضعیف شد.
سال 1394 از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی به نام «دولت و ملت؛ همدلی و همزبانی» نام گرفته است. ضروری است در این خصوص تامل و تفکر کنیم تا به چند سوالی که در ذیل می آید پاسخ دهیم.
در سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی که مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) ابلاغ کرده‌اند، استفاده از ظرفیت‌های مردمی برای نیل به این الگوی اقتصادی، مورد توجه ویژه قرار گرفته است. بند یک این سیاست‌ها بر تأمین شرایط و فعال‌سازی کلیه امکانات و منابع مالی و سرمایه‌های انسانی و علمی کشور به منظور توسعه کارآفرینی و به حداکثر رساندن مشارکت آحاد جامعه در فعالیت‌های اقتصادی با تسهیل و تشویق همکاری‌های جمعی و تأکید بر ارتقای درآمد و نقش طبقات کم‌درآمد و متوسط تأکید دارد. از سوی دیگر، سال جاری را مقام معظم رهبری (مدظله العالی) سال«دولت و ملت؛ همدلی و همزبانی» نام نهادند که این نامگذاری نیز بر ضرورت تقویت سرمایه‌های اجتماعی برای دستیابی به اهداف کلان اسناد بالادستی می‌افزاید.
رهبر انقلاب در دیدار با نمایندگان مجلس با اشاره به مسئله اقتصاد مقاومتی، مشکل این حوزه را در همدلی عنوان کردند؛ به این معنا که کشور در حوزه عمل به اقتصادمقاومتی، با مشکل مواجه است ( کشور به لحاظ اقتصادی در حال طی مرحله گذار به سوی اقتصادی مقاوم و پیشرفته است).در این ارتباط جایگاه و نقش همکاری و همدلی دولت و ملت در تحقق اقتصاد مقاومتی اهمیت به سزایی دارد، چه اینکه معظم له این همدلی و هم زبانی را به عنوان یکی از شروط پیشرفت اقتصادی، اقتدار و عزت منطقه ای و ... مطرح فرمودند وحل مسئله هسته‌ای آسان را بهره گیری از ظرفیت داخل بر شمردند.
فلذاست که پیروزی نهایی،مستلزم مقاومت جدی مسئولین است و پایداری دولت در مقابل زیاده خواهی دشمنان (که آوردگاه کنونی آن میز مذاکرات هسته‌ای) بوده و به میزان اعتمادی که به استواری ملت دارد.حال سئوالی که مطرح است این که چرا همدلی در این عرصه وجود ندارد که رهبری صریحاً آن را مورد تاکید قرار داده اند.
فلسفه اصلی انتخاب شعار سال 94 از سوی امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) به عنوان دولت و ملت، همدلی و همزبانی ایجاد زمینه داخلی پیشرفت، اقتدار و عزت کشور با بهره‌گیری از فرصت‌ها و ظرفیت های داخلی و خنثی سازی راهبرد دشمن در ایجاد شکاف بین ملت و دولت با استفاده از فشار و تحریم است. در واقع تحقق این شعار، تضمین کننده شکست راهبرد اصلی دشمن از یکسو و فراهم کردن زمینه استحکام درونی و افزایش اقتدار و حل مسائل اساسی در سایه همکاری صمیمانه دولت و ملت خواهد بود.شرایط اصلی تحقق این شعار پدید آمدن فضای اعتماد و صمیمت میان دولت و ملت است که الزامات آن عبارت است از :
نامگذاری سالها برخی تکریمی است مانند سال پیامبر اعظم(ص) و برخی با
توجه به ضرورت و مشکلات جامعه است مانند موضوعات اقتصادی که چند سال رهبری
بر آن تاکید دارند. امسال سال همدلی و همزبانی مسئولان و مردم است و این
بدان معناست که همدلی مسئولان و نظارت دلسوزانه مردم باید توأمان باشد و
همه تلاش کنند تا اتحاد و وحدت در جامعه از بالاترین رکن نظام اسلامی تا
پایین ترین آن حفظ شود.مقام معظم رهبری کلید واژه های انتقاد منطقی و اخلاق
سیاسی را بارها درفرمایشات ابتدای سالشان تاکید داشتند,اگر انتقاد
منصفانه باشد مدیران و کارگزاران دولت با نگاه تدبیر از آن استقبال می
کنند,گاهی در انتقادها اخلاق سیاسی رعایت نمی شود که این با شعار سال در
تناقض است.
«انسان اجتماعی»،عنصر اصلی سازنده کنش اجتماعی است.این انسان ضمن آن که سازنده شبکه معنایی است، در عین حال، همین شبکه معنایی نیز حیطه و قدرت او را تعیین می کند.در این صورت، حیات جمعی انسان ها در حوزه فرهنگ معنایابی می شود و تحول می یابد.بهترین شرایط زیست برای انسان اجتماعی، غلبه عناصر فرهنگی بر دیگر عناصر است .
راه درک نام سال، کشف مفروضاتی است که پیش از آن بنا شده است. نام سال دو فرض اصلی دارد:یکی آنکه همچون حلقات به‌هم‌پیوسته و زنجیره‌ای است. «من سال ۸۶ در صحن مطهر علی‌بن‌موسی‌الرضا (علیه‌الصلاه و السلام) در سخنرانیِ اول سال گفتم که اینها (دشمن) دارند مسئله‌ی اقتصاد را پیگیری می‌کنند؛ بعد هم آدم می‌تواند فرض کند که این شعارهای سال حلقه‌هائی بود برای ایجاد یک منظومه‌ی کامل در زمینه‌ی مسائل اقتصاد.» ۱۳۹۱/۵/۳ [۱] در این نگاه عناوین سالها در کنار هم به هم معنا می‌دهند.
پویش اقتصادی دولت یازدهم از زمان در دست گرفتن زمام امور اجرایی کشور و به
طور ویژه در دوره پسابرجام به رغم چالش های پرشمار، الگوی موفقی را از
پیاده سازی اهداف اقتصاد مقاومتی شکل داده است. با این حال همین نقطه قوت
نیز از تیغ تیز انتقاد مخالفان و مدعیان دور نمانده است.
چالش زایی و
هماوردی تمام قد اقتصادی جبهه ضدایرانی که طی سال های گذشته در سطح بین
المللی به بهانه مقابله با برنامه صلح آمیز هسته ای کشورمان شکل گرفت
اقتصاد ملی را در معرض گردبادهایی سهمگین قرار داد و در عرصه روابط خارجی،
فعالیت های اقتصادی و مناسبات تجاری، مالی و ... ایران با جهان تنگناهایی
را به وجود آورد که رهایی از آن بدون همیاری و تلاش نهادهای نظام و به طور
ویژه دولت امکان پذیر نبوده و نیست. کشورهای غربی در این سال ها با تمرکز
بر نقاط ضعف نظام اقتصادی ایران مانند تک محصولی بودن و وابستگی به
درآمدهای ارزی ناشی از فروش نفت و گاز، توانستند حلقه تحریم ها را روز به
روز تنگ تر و فشار بر کشورمان را شدیدتر کنند.
با توجه به شرایط حساس کشور و فشارهای همه جانبه دول غربی و هدف قرار دادن شراین اصلی اقتصاد کشور(صنعت نفت) در شرایط فعلی وجود برنامه ریزی منعطف و هدفمند با رویکرد گذر از تحریم امری حیاتی است. شاید مدیریت در شرایط حاضر را بتوان به نوعی مدیریت بحران نامید که مطمئنا کارکردن در آن تفاوت های فاحشی با روند معمول داشته و به تبع خود مدیران مدیرانی منعطف و عملگرا نیز نیازمند است. متاسفانه در چنین شرایطی علاوه بر تحریم های خارجی شاهد قانون های دست و پا گیری هستیم که مخصوص شرایط معمول بوده و در مواقع بحرانی اصطکاک زیادی فراهم کرده و مشکلات فراوانی را در حل مسائل اساسی صنعت موجب می شوند که به نوعی می توان آن را خودتحریمی نامید. از مهم ترین چالش ها در قوانین موجود می توان به چگونگی ورود کالاهای غیربومی و اساسی مورد نیاز صنایع کشور اشاره کرد که صنعت نفت بیشترین صدمات را بر اثر آن دیده است. در کنار چالش های قانونی، عدم ثبات مدیران، در نظر نگرفتن مصالح ملی توسط عده ای به دلیل ارجح شمردن مصالح شخصی و نیز کوته نگری سیاسی(سیاسی بازی) از دیگر مواردی هستند که می توانند خودتحریمی را موجب شوند.این مقاله بر آن است تا با برشمردن و تشریح مشکلات خودتحریمی در زمان تحریم های فعلی خارجی و با نگرشی بر مصادیق عینی آن به نحوی با مطرح نمودن این موانع گامی در جهت اصلاح آن بردارد.
نامگذاری امسال با عنوان دولت و ملت، همدلی و همزبانی به این دلیل است که
هر دو مکمل یکدیگرند و همدلی و همزبانی امری حکیمانه و مدبرانه از سوی رهبر
معظم انقلاب بود این نامگذاری نیز نشأت گرفته از آینده‌نگری، تدبیر و
مدیریت عالی رهبر انقلاب اسلامی است.
چنانچه مبانی فکری و ذهنی جامعه برای پیشرفت اقتصادی درست باشد، نظام اجتماعی و سیاسی دولت را زمینه‌ساز و خدمتگزار توسعه و نه عامل آن بدانند، قوه قضائیه کشور با اولویت و به طور عالمانه و عادلانه مسائل و چالش‌های حقوقی توسعه را حل و فصل و احقاق حق کند و بالاخره زمانی‌که سرمایه‌گذاران و کارآفرینان از احترام در جامعه برخوردار باشند، آنگاه نمودهای عینی مهمی در جامعه قابل ملاحظه است.
مقام معظم رهبری در بیانات نوروزی، سال 94 را سال »دولت و ملت، همدلی و همزبانی« نامیدند. ایشان در بخشی از پیام خود فرمودند: »آرزوهای بزرگ ما برای ملّت در سال 94، پیشرفت اقتصادی است؛ اقتدار و عزّت منطقه ای و بین المللی است؛ جهش های علمی به معنای واقعی است؛ عدالت قضایی و اقتصادی است و ایمان و معنویّت است.« به نظر معظم له، این خواستهها و آرزوها دستیافتنی است؛ هیچ کدام از اینها چیزهایی نیست که از ظرفیّت ملّت ایران و ظرفیّت سیاست های نظام بیرون باشد. »دولت، کارگزار ملّت است و ملّت، کارفرمای دولت است.
همدلی یعنی اینکه فرد بتواند زندگی دیگران را حتی زمانی که در آن شرایط قرار ندارد درک کند. همدلی به فرد کمک می کند تا بتوانند انسانهای دیگر را حتی وقتی با آنها متفاوت است بپذیرد و به آنها احترام گذارد. همدلی روابط اجتماعی را بهبود می بخشد و به ایجار رفتارهای حمایت کننده و پذیرنده ، نسبت به انسان های دیگر منجر می شود.
سال 1394 هجری شمسی از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی به نام «دولت و ملت
همدلی و همزبانی» نام گرفته است.ضروری است در این خصوص تأمل و اندیشه کنیم
که دولت و ملت ایران چه نیازی به این همدلی و همزبانی دارند؟
قبل از
ورود به بحث لازم است تعریف نظری و عملیاتی متغیر همدلی و همزبانی بیان
گردد.همدلی و همزبانی در فرهنگ لغت ها به معنای موافقت عملی که بین دو طرف
واقع می شود اطلاق می گردد و با واژگانی همچون سازش، هماهنگی، سازگاری،
همراهی و یکدلی معنا شده است(فولادی، 1384: 89).
آیا با نامگذاری سال ۹۴ توسط رهبر معظم انقلاب نباید به دولت انتقاد کرد؟نامگذاری سال ۱۳۹۴ توسط رهبر معظم انقلاب به «دولت و ملت، همدلی و همزبانی» با انتشار تحلیل ها و تفاسیر مختلفی همراه بوده است اما به نظر می رسد در این باره توجه به چند نکته ضروری است:
